Atopowe zapalenie skóry jest najczęstszą dermatozą wieku dziecięcego. Częstość jej występowania w tym okresie wynosi średnio 20%. Podczas gdy u dorosłych występuje w 1–3% populacji. Ponad połowę rozpoznań ustala się przed końcem 1 r.ż., a 90% przed ukończeniem 5 r.ż.
Charakterystyczną cechą jest nasilony świąd (objaw niezbędny do rozpoznania i obecny w każdej grupie wiekowej), sucha skóra z cechami lichenifikacji oraz zmiany wypryskowe z licznymi grudkami, nadżerkami, pęcherzykami i przeczosami. Umiejscowienie zmian jest zależne od wieku i pomaga ustalić rozpoznanie.
Rozpoznanie AZS
W celu postawienia rozpoznania lekarz zbierze dokładny wywiad dotyczący czasu pojawienia się pierwszych zmian skórnych, ich nawrotowego oraz przewlekłego przebiegu, świądu skóry oraz występowania chorób atopowych w rodzinie. Przez choroby te rozumiemy zarówno AZS jak i astmę, alergiczny nieżyt nosa, pokrzywkę, alergiczne zapalenie spojówek, a także niektóre nietolerancje pokarmowe.
Oprócz zebrania wnikliwego wywiadu lekarz oceni charakter zmian skórnych. Zmiany w ostrej fazie egzemy atopowej mają charakter wypryskowy z licznymi grudkami, nadżerkami, pęcherzykami oraz przeczosami (powierzchowne, linijne ubytki w skórze świadczące o drapaniu i świądzie) na podłożu rumieniowym. Z kolei w fazie przewlekłej skóra jest sucha oraz wykazuje cechy pogrubienia i wzmożonego poletkowania (skóra wygląda jak oglądana przez szkło powiększające). Taki obraz nazywamy lichenifikacją.
Jako że AZS charakteryzuje się różnorodnym obrazem klinicznym, a wygląd i umiejscowienie zmian wypryskowych mogą bardzo różnić się między pacjentami, już w 1980r. zaproponowano kryteria diagnostyczne, które ułatwić mają rozpoznanie. Ich autorami byli Jon M. Hanifin oraz Georg Rajka.
Według autorów warunkiem rozpoznania AZS u pacjenta jest wystąpienie 3 objawów z kryteriów dużych oraz co najmniej 3 objawy z kryteriów małych (patrz tabela poniżej).
| Kryteria duże | Kryteria małe |
|---|---|
| –świąd skóry | –suchość skóry (xerosis) |
| –przewlekły i nawrotowy przebieg choroby | – dodatnie wyniki punktowych testów skórnych |
| –typowe umiejscowienie zmian skórnych | – zwiększone stężenie IgE (atopia) |
| –atopia u pacjenta lub w wywiadzie rodzinnym | – wczesny wiek wystąpienia zmian |
| – nawracające zakażenia skóry | |
| – nieswoisty wyprysk rąk i/lub stóp | |
| – wyprysk sutków | |
| – zapalenie czerwieni warg (cheilitis) | |
| – nawrotowe zapalenie spojówek | |
| – stożek rogówki (keratokonus) | |
| – zaćma podtorebkowa | |
| – zacienienie wokół oczu | |
| – objaw Denniego i Morgana (fałd oczny) | |
| – biały dermografizm | |
| – przedni fałd szyjny | |
| – świąd skóry po spoceniu | |
| – nietolerancja pokarmów | |
| – nietolerancja wełny | |
| – zaostrzenie po stresie | |
| – rumień twarzy | |
| – łupież biały | |
| – podkreślenie mieszków włosowych |
Badania laboratoryjne i markery immunologiczne.
Jak dotąd nie wykryto charakterystycznych biomarkerów laboratoryjnych oraz immunologicznych, stąd podstawą rozpoznania jest dokładna znajomość obrazu klinicznego choroby oraz wykluczenie innych chorób mogących przypominać AZS.
Badanie całkowitego IgE (cIgE) w surowicy nie jest wystarczającym parametrem do postawienia diagnozy, chociaż w postaci alergicznej atopowego zapalenia skóry stężenie IgE może być podwyższone. Jednakże niskie wartości cIgE nie wykluczają atopii.
Testy alergologiczne
Wykonywanie u chorych na atopowe zapalenie skóry testów alergologicznych nie stanowi o rozpoznaniu choroby. Pozwala jednak wykryć czynniki, które potencjalnie mogą wywoływać i zaostrzać objawy AZS.
Najczęściej wykonywane badania to:
Punktowe testy skórne
Naskórkowe testy płatkowe
Oznaczanie alergenowo swoistych przeciwciał IgE
Informacje o testach alergologicznych, sposobie ich przeprowadzenia oraz interpretacji wyników znajdują się w odrębnym artykule dostępnym na stronie LINK
Umiejscowienie zmian wypryskowych w zależności od wieku.
We wczesnym dzieciństwie, a więc do ukończenia 2 r.ż. zmiany zapalne występują w okolicy twarzy, głównie na policzkach, owłosionej skórze głowy oraz na wyprostnych powierzchniach kończyn, czyli bocznej powierzchni ramion oraz przedniej powierzchni ud. Mają one charakter ognisk rumieniowo-wysiękowych, czasami przyjmują postać wyprysku pieniążkowatego, czyli okrągłych ognisk wyraźnie ograniczonych od skóry zdrowej.
W dziecięcej postaci AZS (od 2 do 12 roku życia) zmiany skórne występują głównie w zgięciach łokciowych i podkolanowych oraz na szyi i karku. Są one nieostro odgraniczone od skóry niezmienionej. Widocznych jest wiele strupów, przeczosów oraz nadżerek.
U nastolatków oraz osób dorosłych zmiany lokalizują się podobnie jak w poprzedniej grupie wiekowej, jednak dodatkowo obejmują grzbiety rąk, przedramiona, a w obrębie twarzy: czoło, okolicę ust oraz oczodołów. Dominuje szorstkość skóry, jej pogrubienie oraz nadżerki i przeczosy.
Rozpoznanie atopowego zapalenia skóry może stanowić wyzwanie dla lekarza ze względu na różnorodny obraz choroby u pacjentów. Wymaga dokładnie zebranego wywiadu, badania przedmiotowego z oceną zmian skórnych oraz wykluczenia innych jednostek chorobowych przypominających AZS (patrz: DIAGNOSTYKA RÓŻNICOWA AZS)
