Typowy przebieg choroby, wywiad oraz morfologia zmian skórnych są wystarczające do postawienia diagnozy. Diagnostyka różnicowa jest konieczna w przypadkach mniej typowych, o późnym początku bądź bez osobniczych oraz rodzinnych cech atopii.
Łojotokowe zapalenie skóry
Najczęstszą chorobą błędnie rozpoznawaną jako atopowe zapalenie skóry jest łojotokowe zapalenie skóry. Obraz oraz umiejscowienie zmian w łojotokowym zapaleniu skóry wygląda bardzo podobnie do tego w AZS. Należy pamiętać jednak, że w AZS zmiany bardzo swędzą, w przeciwieństwie do ŁZS, gdzie nie ma nasilonego świądu ani zmian świadczących o drapaniu, takich jak nadżerki czy przeczosy. Kolejną cechą odróżniającą te dwie jednostki chorobowe jest charakterystyczne zajęcie brwi oraz fałdów nosowo wargowych u osób z łojotokowym zapaleniem skóry. W AZS są to głównie policzki oraz broda. Najważniejsze różnice pomiędzy powyższymi jednostkami chorobowymi przedstawia poniższa tabela [1]:
| Cecha | Dziecięce łojotokowe zapalenie skóry | Atopowe zapalenie skóry |
|---|---|---|
| Wiek pojawienia się zmian | Zwykle 1 m.ż. | Po 3 m.ż. |
| Przebieg | Samoograniczający się, uzyskuje się odpowiedź na leczenie. | Odpowiada na leczenie, ale występują częste nawroty. |
| Lokalizacja zmian | Owłosiona skóra głowy, twarz, brwi, uszy, szyja, okolica podpieluszkowa, głównie w zakresie fałdów skórnych. W okresie niemowlęcym zmiany na kończynach zajmują głównie fałdy i zgięcia stawowe. | Zmienna w zależności od wieku dziecka, ale obejmuje owłosioną skórę głowy, twarz, tułów, kończyny, okolica podpieluszkowa zazwyczaj nie jest zajęta. W okresie niemowlęcym zmiany zajmują głównie powierzchnie wyprostne. |
| Świąd | Możliwy, słabo nasilony | Zawsze, bardzo nasilony |
| Suchość skóry w okolicy poza zmianami chorobowymi | Nie | Tak |
| Morfologia łusek | Grubopłatowe, żółte, tłuste | Drobnopłatowe, białe, suche |
| Spełnione kryteria Hanifina i Rajki | Rzadko | Zawsze |
Łojotokowe zapalenie skóry u dzieci nie wymaga leczenia farmakologicznego, ale uważnej pielęgnacji skóry dziecka oraz adekwatnego ubierania do pogody, tak aby ograniczyć przegrzanie i pocenie się. W razie bardzo nasilonych zmian stosuje się miejscowe preparaty osuszające/ściągające, w przeciwieństwie do AZS, gdzie głównymi preparatami są substancje natłuszczające, emolienty.
Ze względu na skrajnie różne strategie leczenia obu chorób pacjent błędnie zdiagnozowany ma małe szanse na poprawę po zastosowaniu terapii.
Należy zaznaczyć, że możliwe jest współistnienie tych dwóch jednostek chorobowych u jednego pacjenta. W takim przypadku diagnostyka może stanowić wyzwanie dla lekarza.
Kontaktowe zapalenie skóry okresu niemowlęcego (KZS)
W okresie niemowlęcym kontaktowe zapalenie skóry jest skutkiem niedojrzałości bariery naskórkowej, co sprzyja przenikaniu ze środowiska substancji drażniących zawartych w detergentach do prania odzieży, preparatach pielęgnacyjnych do ciała i środkach do mycia. Różnice między alergicznym wypryskiem kontaktowym a AZS dotyczą przede wszystkim umiejscowienia. W wyprysku kontaktowym zmiany pojawiają się w miejscach eksponowanych na czynnik drażniący tj. na twarzy, w okolicy smoczka, w okolicy przylegania ubranek, okolicy pieluszkowej. Należy mieć na uwadze, że kontaktowe zapalenie skóry często współistnieje z atopowym zapaleniem skóry ze względu na osobniczą szczelność bariery naskórkowej. Leczenie KZS opiera się na usunięciu czynnika drażniącego i zastosowaniu miejscowych preparatów przeciwzapalnych [1].
Łuszczyca
Jest chorobą pojawiającą się głównie u dorosłych, zwykle w 2 i 3 dekadzie życia, ale możliwy jest jej rozwój również w okresie wczesnodziecięcym. Dla niewprawnego oka obie choroby mogą wyglądać bardzo podobnie- czerwone, łuszczące się obszary na skórze oraz podobne umiejscowienie. Zmiany charakterystyczne dla łuszczycy dotyczą głównie okolicy kolan, łokci oraz owłosionej skóry głowy. W AZS są to głównie części ciała, które się zginają- zgięcia łokci, zgięcia kolan, nadgarstki, aczkolwiek wyprysk atopowy może pojawić się w każdym miejscu.
W łuszczycy wykwity pokryte są srebrzystobiałą łuską, która po zdrapaniu uwidacznia błyszczącą powierzchnię a następnie kropelkowate krwawienie. Są to odpowiednio objaw świecy stearynowej oraz objaw Auspitza. Świąd jako objaw występuje w obu chorobach, jednak w AZS jest on bardziej nasilony i powoduje rozdrapywanie przez chorego wyprysku aż do pojawienia się krwi. Z kolei zmiany łuszczycowe mogą powodować kłucie oraz pieczenie.
Wyprysk pieniążkowaty
Może być objawem atopowego zapalenia skóry, natomiast jako odrębna jednostka chorobowa w przeciwieństwie do AZS nigdy nie zajmuje twarzy.
Świerzb
Jest to choroba pasożytnicza wywoływana przez świerzbowca ludzkiego. Wspólną cechą z AZS jest intensywny świąd, nadżerki, grudki, pęcherzyki oraz przeczosy. W świerzbie natomiast twarz jest wolna od zmian a świąd nasila się po rozgrzaniu skóry oraz w godzinach nocnych. Ponadto nie występuje charakterystyczna dla AZS suchość i szorstkość skóry.
Grzybica skóry gładkiej
Okrągłe, rumieniowo-złuszczające ogniska, wyraźnie odgraniczone od skóry niezmienionej, z rąbkiem zapalnym oraz centralnym przejaśnieniem mogą świadczyć o grzybicy. W celu potwierdzenia lub wykluczenia należy choroby o podłożu grzybiczym należy wykonać badanie mikologiczne. Zmiany grzybicze w przeciwieństwie do AZS nie powodują świądu.
Inne choroby, które brane są pod uwagę w diagnostyce różnicowej to: zaburzenia metaboliczne, pierwotne niedobory immunologiczne, choroba Duhringa, chłoniaki skóry oraz zapalenie skóry z fotonadwrażliwości.
